Hoe ingrijpend de Tweede Wereldoorlog ook was, voor veel inwoners van ons land is dat heel lang geleden en maken de herinneringen aan de oorlog, eigen of overgeleverd, geen actief deel uit van hun leven. Wat er in die oorlog is gebeurd is voor velen inmiddels een ver van mijn bed show. Omdat ze er maar weinig over hebben gehoord op school of van familie.
Of omdat zijzelf of hun familie wortels hebben in andere delen van de wereld, en de Tweede Wereldoorlog voor hen daardoor een andere betekenis heeft.
Hoe houden we de lessen uit die oorlog levend?
In ons land heeft de Tweede Wereldoorlog geleid tot een sterk bewustzijn dat wat toen is gebeurd, nooit meer moet gebeuren.
Nooit meer zo zwak staan dat een vijandige mogendheid ons land in een paar dagen kan veroveren en jarenlang overheersen.
En nooit meer mag een bevolkingsgroep geïsoleerd, gediscrimineerd, gedemoniseerd, uitgestoten en uitgemoord worden, zoals is gebeurd met Joden, Roma, Sinti, homoseksuelen en mensen met een psychische stoornis of verstandelijke beperking.
Nooit meer oorlog en nooit meer een Holocaust
Om ons tegen een nieuwe oorlog te beschermen zijn we lid geworden van veel internationale samenwerkingsverbanden, in het bijzonder de Europese Unie en de NATO.
Deze samenwerkingsverbanden hebben ons veiligheid geboden, maar de vanzelfsprekendheid daarvan is de afgelopen jaren verminderd. De wereldwijde opmars van nationalisme en isolationisme bedreigt internationale samenwerking. Ook in ons land zijn mensen die daar gevoelig voor zijn. De oorlog in Oekraïne echter maakt de rauwe realiteit van oorlog voelbaar. De gruwel van oorlog komt dichterbij. Niet alleen via de krant, de sociale media en de tv maar ook door nieuwkomers in onze gemeenschap. In Harlingen wonen honderden mensen die afkomstig zijn uit gebieden waar oorlog de dagelijkse werkelijkheid was en is. Oorlog is sterk aanwezig in hun leven. Al was het maar omdat ze familie en vrienden hebben die nog in oorlogsgebieden leven. Wie met hen het gesprek aangaat hoort wat oorlog levenslang met mensen doet.
Oorlog is een realiteit in het leven van miljoenen mensen over de hele wereld, en het is geen vaststaand feit dat we in Nederland daarvoor gespaard blijven. Het is voor onze veiligheid cruciaal dat we actief blijven deelnemen aan internationale verbanden. Als klein land met een belangrijke strategische ligging en economie kunnen we niet in ons eentje voor onze veiligheid zorgen.
Dit besef vraagt van ons actief burgerschap, zeker nu, in een tijdperk waarin zoveel desinformatie wordt verspreid. Het is wrang dat het antisemitisme nog steeds springlevend is. Dit besef leert ons dat de verhalen uit het verleden hardop vertelt moeten blijven worden. De democratie die essentieel is voor de kwaliteit van ons leven kan alleen blijven bestaan als burgers zich daar actief voor inzetten. Voor onze eigen veiligheid en de kwaliteit van ons bestaan moeten we weerbaar zijn tegen desinformatie, nationalisme en isolationisme. Het is daarom belangrijk om met elkaar in gesprek te blijven. Naast elkaar en niet tegenover elkaar.
De andere les uit de Tweede Wereldoorlog was ‘nooit meer een Holocaust’, nooit meer een volkerenmoord.
Om dat te voorkomen zijn we partij geworden bij mensenrechtenverdragen en herdenken we op velerlei manieren.
Maar steeds opnieuw zien we het in andere delen van de wereld gebeuren. Denk maar aan het lot van de Tutsi, de Jezidi’s, de Rohingya en de Oeigoeren. Noch als land, noch in internationaal verband zijn we in staat volkerenmoord te voorkomen.
Maar dat ontslaat ons niet van de verplichting om het toch, telkens weer, te proberen en om de herinnering aan de Holocaust levend te houden. Dat gaat van het opvangen en steunen van hedendaagse vervolgden in onze gemeenschap tot het ons rekenschap geven van de langjarige doorwerking van het verdriet en verlies. Want die werken nog generaties lang door in de levens van nabestaanden.
32 Verhalen
De afgelopen weken hebben we via Omrop Fryslân kennis kunnen nemen van de levens van Joodse families die weggevoerd zijn uit Harlingen. De struikelstenen voor hun huizen zijn de stille getuigen van het gat dat hun deportatie heeft achtergelaten in onze gemeenschap. In hun huizen wonen al heel lang andere mensen. Zonder die stenen zou je er zomaar aan voorbij kunnen gaan. Terwijl het verhaal voor de nabestaanden en voor ons als gemeenschap nog steeds niet af is. Vragen die niet beantwoord zijn komen steeds opnieuw naar boven. Zoals over die huizen. Wat is gebeurd met de huizen van de Joodse eigenaren die niet meer terug kwamen? Als gemeente Harlingen willen wij de openstaande vragen graag beantwoorden. Om die reden heeft de gemeente besloten om onderzoek te laten doen naar de gemeentelijke rol bij de onteigening en verkoop van joods vastgoed. Het gaat om 32 panden in onze binnenstad. 32 Verhalen die nog steeds in stilte worden gevoeld, maar hardop mogen worden verteld.
We hopen hiermee een leemte in de geschiedenis van onze stad te vullen en daarmee deze geschiedenis levend te houden. Want het verhaal van de Holocaust hoort niet opgesloten te zitten in de geschiedenisboeken. Het verhaal hoort levend te blijven en door te worden gegeven. Met nieuwe antwoorden op oude vragen.
Opdat we niet vergeten.
- Foto's Dorus Breidenbach
- Video CZVideoful Clemens vd Zwet
